25 jaar ARK: Landschapsveiling
Op 15 september 2007 schreef ARK samen met de grondeigenaren Zeger Stappershoef en Jan Master, met Via Natura, De Ploegdriever en Triple E, en talrijke contribuanten geschiedenis. Zonder tussenkomst van de overheid en zonder inmenging van grote natuurorganisaties werd op die zonovergoten zaterdag de allereerste landschapsveiling in Nederland georganiseerd. Burgers en bedrijven konden met het ‘kopen’ van een landschapselement een daad stellen voor natuur en landschap. En dat deden ze met verve.
Dwaalfilm.eu_Verbindingsstroken_uiterwaard
Hoe het begon
In 2004 ontstond onder de vlag van het Wereld Natuur Fonds een nieuw initiatief: One Europe, More Nature. Het WNF zocht met One Europe More Nature naar concrete voorbeelden waarin duurzame economische ontwikkeling en duurzaam landgebruik in het snel veranderende Europa, samen kunnen gaan. Ze initieerde op zeven plekken in Europa voorbeeldprojecten die tot inspiratie binnen én buiten de landsgrenzen moesten dienen. De Gelderse Poort was één van die voorbeeldgebieden. ARK boog zich over een invulling.
Vraag en aanbod
Tijdens keukentafelgesprekken bij ‘voorbeeldboer’ Zeger Stappershoef uit de Ooijpolder ontstond het idee voor een Landschapsveiling. De bedenkers? ARK, Triple E en Stappershoef zelf. De gedachten verliepen als volgt. Burgers en stedelingen willen recreëren in een mooi landschap, maar moeten dan ook bereid zijn daarvoor te betalen. De boer is bereid stroken van zijn weiland en akkers in te richten en beheren als natuurstrook, mits daar een marktconforme beloning tegenover staat. Een netwerk van groenstroken in het agrarische land waar de natuur (denk aan migrerende dieren) en wandelaars van kunnen profiteren. De kern van de zaak was, hoe breng je deze vraag en aanbod bij elkaar? Korte lijnen tussen de betalende recreanten en de participerende grondeigenaren lijken een vereiste voor de betrokkenheid van beide partijen. Zo ontstond het idee van een veiling. Stroken boerengrond van tien meter breed, struiken, oevers en bomen, die nog niet het stempel natuur droegen, werden ter veiling aangeboden aan particulieren en het bedrijfsleven. Participanten krijgen de aangeboden grond en alle flora en fauna die erop leven niet in eigendom, maar ze betalen voor inrichting, inkomstenderving en beheer voor een periode van tien jaar. Na die tien jaar worden de landschapselementen opnieuw geveild. Zo blijft het beheer gewaarborgd.
Win-win-win
Het idee bleek win-win-win voor iedereen. Voor de boer zelf, omdat hij verzekerd was van tien jaar beheerinkomsten. Voor de ‘koper-recreant’ van de groenstrook omdat deze trots kon zijn op een ‘eigen’ stukje natuur. En tot slot voor de natuur. Beoogde locatie van het te veilen landschap was immers onderdeel van de – toekomstige - groene verbinding tussen de Waaluiterwaarden en de Nijmeegse stuwwal. Een netwerk van groenstroken waarlangs grote én kleine zoogdieren zoals dassen, reeën en in de toekomst misschien edelherten vanaf de stuwwal de uiterwaarden kunnen bereiken om zo door te stomen naar de Veluwe. Maar vooral ook insecten en vogels zouden profiteren van het lint aan bosschages en struiken dat met de Veiling gerealiseerd zou kunnen worden. Als beheervorm werd gekozen voor extensieve begrazing. Wel met vee van de grondeigenaar, want het hele plan moest passen in zijn bedrijfsvoering.
De praktijk
Mooi verhaal, maar zou het ook werken? Een organisatieteam werd in het leven geroepen, een nieuwe partner – Via Natura – werd aangetrokken om de opbrengst van de veiling te beheren en uit te keren aan de betrokken boeren. Persreuring werd gezocht, kortom, het spel was op de wagen. Alle media-aandacht die ontstond, de vele gesprekken met bedrijven om te komen bieden, de scherpe vragen van journalisten en in smalltalk op feestjes, maakten dat zich ook voor ons het unieke aan deze Landschapsveiling steeds scherper aftekende. De landschapsveiling in de Ooijpolder maakte het voor bedrijven en burgers mogelijk om met één greep in de portemonnee gedurende tien jaar lang een ‘eigen’ stukje natuur te zien ontwikkelen Als participant kon je immers wekelijks even kijken hoe je investering zich ontwikkelde. En er soms letterlijk de vruchten van plukken.
De meest gestelde vraag was wat je als koper terugkreeg voor je investering. Welnu, die winst voor de persoon of familie of het bedrijf dat een landschapselement in de wacht sleept, zat hem in het gevoel een daad te stellen voor het landschap: concreet, direct en in je eigen leefomgeving. Niet meer en niet minder.
Agrariërs Zeger Stappershoef en Jan Master waren in zekere zin de sleutel tot de Veiling. De te veilen elementen zijn immers hun eigendom. Landschapsonderhoud kost geld, helemaal aan de rand van Nijmegen waar de heren gewoon meer melkkoeien zouden kunnen neerzetten als het hen puur om agrarische productie ging. Maar dit zijn boeren met een missie. Ze wilden aantonen dat de combinatie van landbouw én natuurstroken een must is, wil je het landschap levend en aantrekkelijk houden. En dus omarmden ze dit gewaagde plan om degenen die het meest genieten van het landschap (recreanten) er ook in financieel in te betrekken.
Op de veilingkar
D-Day 15 september 2007. Veilingmeester-voor-de-dag, burgemeester Paul Wilbers van Ubbergen staat op een platte kar middenin het te veilen landschap. Voor zijn neus een kleine 100 potentiele bieders. Stuk voor stuk gaan de landschapselementen onder de hamer. En om wat voor bedragen gaat het nu eigenlijk? Een greep uit de geveilde landschapselementen: het 10-jarig beheer van een scheerhaag 180m2 kost een kleine € 3.000,-, het beheer van een stuk hooiland van 3.730m2 10 jaar lang ruim € 8.000,- en het beheer van een klein natuurgebiedje van ruim 11.000 m2 gaat van de hand voor ruim € 15.000,-. Aan het eind van de middag tikt de Veilingmeester de veiling af en is een eindbedrag van ruim € 110.000,- gehaald! Een onvoorstelbare opbrengst voor een particuliere actie! Een aantal gerenommeerde bedrijven uit de regio zoals Afvalverwerking Regio Nijmegen (ARN), delfstoffenwinner Dekker en Van der Kamp en het advocaten- en notarissenkantoor Dirkzwager brachten een bod uit. We merkten dat die bedrijven zich niet alleen op bescherming van het landschap vanuit een vorm van liefdadigheid richtten, maar vooral ook de kwaliteit van de omgeving in toenemende mate belangrijk vonden. Er is steeds meer behoefte aan natuur en stedelijk groen.
Naar de toekomst toe
Na deze allereerste Landschapsveiling zouden er elders in het land nog diverse volgen op initiatief van Triple E. Via Natura organiseerde de tweede landschapsveiling van het Rijk van Nijmegen in 2014 in Groesbeek. ARK zelf zette in 2013 een andere vernieuwend model neer op het gebied van particulier natuureigendom en landschap, onder de noemer ‘Maalschap Wolfhaag’ in Zuid-Limburg. Grote verschil tussen Maalschap en Landschapsveiling is dat bij de Maalschap mensen wel degelijk eigenaar worden van de grond. Althans, je kan deeleigenaar worden van een natuurgebied rond het gehucht Wolfhaag bij Vaals. Voor € 1.000,- kunnen particulieren, maatschappelijke organisaties en bedrijven een certificaat van aandeel kopen in het Maalschap. Inmiddels zijn de eerste certificaten verkocht. Certificaathouders worden mede-eigenaar van het schitterende natuurgebied rond Wolfhaag. Samen zorgen de certificaathouders voor de instandhouding van het gebied. Door hun investering dragen zij bovendien bij aan de verdere ontwikkeling van natuur en landschap in het gebied. Maalschap Wolfhaag is geïnspireerd op de historische organisatievorm voor het collectieve bezit en beheer van natuur en bos in Zuid-Limburg, het Maalschap.
ARK blijft op die manier pionieren met nieuwe, particuliere vormen van natuureigendom en – beheer. Met een zich terugtrekkende overheid op het gebied van natuur, zijn meer private initiatieven noodzakelijk. En het is eigenlijk veel leuker ook om je met een groep gelijkgezinden in te zetten voor je landschap.
