25 jaar ARK: Letland
Bij het Papemeer in zuidwest Letland begon ARK aan haar Letse avontuur. In 1999 zetten daar de eerste 18 koniks uit het Nederlandse rivierengebied voet op Letse bodem. Nu – 15 jaar later – profiteert alweer het 30e Letse gebied van de aanwezigheid van Koniks, die in hun kielzog rijke natuur meebrengen. Een mooie mijlpaal en reden om terug te blikken!
In samenwerking met het Wereld Natuur Fonds vond het eerste experiment met natuurlijke begrazing plaats in natuurpark Pape, in het zuidwesten van Letland. ARK adviseerde hier over het inzetten van grazers op een voormalige Kolchoz. De Letse natuur was toen voor ARK nog vrijwel onbekend. Dat wilde paarden en runderen hier thuis horen is een historisch gegeven. Maar waren de huidige ‘Nederlandse’ koniks en verwilderde runderen nog steeds opgewassen tegen de veel extremere winters én de aanwezigheid van wolven? Pape bewees dat de dieren zich prima handhaafden in de ontberingen van de Letse natuur. Maar vooral ook, dat natuurlijke begrazing de natuur veel te bieden heeft.
De natuur profiteert
De Letse natuur reageerde razendsnel op de aanwezigheid van de jaarrond grazende paarden en runderen. De kleinere gebieden kenden vaak grote verassingen; zo bleek het gebiedje ‘Laurus’ bij Grobiņa in het westen van Letland, rijk te zijn aan reptielen en amfibieën die profiteren van het begrazingsmozaïek. Zo kun je hier zomaar een gladde slang en boomkikkers tegen komen. Verder groeit hier bijvoorbeeld ook de zeldzame kleine schorseneer. Een “Natura 2000” gebied bij Liepāja - Vitiņu Pļava - wordt regelmatig door zeearenden bezocht. Zij komen op de kadavers van runderen en paarden af, die het aflegden tegen de harde Letse winters. In ditzelfde gebied keerde de grutto als broedvogel terug en bloeien de Primula farinosa en het Betonica officinalis weer. De grotere natuurgebieden hebben steeds meer met natuurlijke predatie te maken, wolven maken inmiddels deel uit van het dagelijks leven in een begrazingsgebied als Nationaal park Ķemeri. Dit is maar een greep uit de vele rijkdommen die mede door het proces natuurlijke begrazing in de Letse begraasde gebieden te vinden zijn.
Konik in de harten van Letten
Letland ontving de kuddes koniks met open armen. Het idee van natuurlijke begrazing werd door de Letten als volkomen logisch ontvangen. Letse volksvertellingen en liederen vertellen over grijze wilde paarden (vaak als Gods paarden aangeduid) en verhalen over wisenten kom je zelfs nog in familieverhalen tegen; ‘Overgrootmoeder heeft ze nog gezien toen ze de koeien in het bos hoede!’. Met daarbij dieren als eland en edelhert, maar ook wolf, lynx en zelfs beer, maken de Letse natuur rijk en gevarieerd. Letland was klaar voor natuurlijk begrazing en dat bleek ook uit concrete vragen van organisaties en grondbezitters om kuddes!
Groeiende kuddes, groeiend toerisme
De resultaten van begrazing én het feit dat de Koniks zo welkom waren in Letland, maakten dat de groei van gebieden en de transporten van nieuwe kuddes, hard liepen. In 2002 heeft ARK een tweede transport van dit maal 22 Koniks georganiseerd. De dieren werden in veel noordelijker gelegen gebieden losgelaten, waar de winters extremer zijn, niet alleen kouder maar met veel meer sneeuw. Wederom met succes, het concept bleek te werken en niet alleen als natuurlijk proces maar ook als toeristentrekker en daarmee bron van inkomsten.
Wilde kuddes als publiekstrekker
Alle deelnemers aan het kuddefonds maken in meer of mindere mate gebruik van de aantrekkingskracht die wildlevende kuddes op bezoekers hebben. Vaak worden publieksactiviteiten als excursies en natuureducatie aangeboden, of faciliteiten als een sauna, camping en verkoop van eigen (eco) producten gerealiseerd. De mooiste voorbeelden van gebieden waar natuurlijke begrazing een belangrijk onderdeel van de bedrijfsvoering is geworden zijn Jaun ieviņa, Maurini en Jaun Līdumi. Hier staan gasthuizen midden in het begrazingsgebied en worden bezoekers tussen de wilde kuddes ontvangen. Jaun ieviņa heeft ook een winkeltje met eigen producten.
‘Letlands’, stroomversnelling dankzij NPL
De in Letland opgedane pionier ervaring op het vlak van natuurlijke begrazing en ecotoerisme, werd door de Nationale Postcode Loterij in 2005 beloond met het honoreren van de projectaanvraag “Letlands”. ARK ontving een kleine miljoen euro om dit ijzersterke duo in Letland goed van de grond te tillen. Zo werd nog eens een tiental transporten georganiseerd van kuddes Nederlandse koniks en wilde runderen naar nieuwe Letse natuurgebieden. Tussen 1999 en 2014 zijn in totaal 219 koniks en 108 runderen naar Letse natuurgebieden vervoerd. Die kuddes lopen inmiddels op een oppervlakte van rond de 5.000 hectare en zijn in aantal gegroeid tot rond de 550 koniks en 300 runderen.
In de Dvietevallei werd met financiële steun van de Nationale Postcode Loterij een bezoekerscentrum opgezet uit een vervallen 19e-eeuws huis en de vereniging Dvietevallei bouwde met steun van de Nederlandse Vogelbescherming een prachtige uitkijktoren. Op vijf verschillende plaatsen in Letland werd een veldlesprogramma opgezet dat nu in een bescheiden vorm nog steeds door gaat. Vele natuurgebieden zijn van een informatiepaneel voorzien, de Letse landschapschilder Guntis Cukurs heeft hiervoor met hart en ziel een viertal prachtige schoolplaatachtige tekeningen gemaakt.
Kuddefonds
De grazers zijn door ARK geschonken aan de verschillende beheerders, onder de voorwaarde dat die – meestal na een jaar of vijf, zes - minimaal hetzelfde aantal dieren teruggeeft, zo dat die weer aan andere geïnteresseerden kunnen worden aangeboden. Zo werd het 30e gebied “Dambīši” bevolkt met dieren uit verschillende gebieden waar inmiddels (als gevolg van aanwas) dieren over waren. Zo rolt deze kuddefondsconstructie met in haar kielzog een steeds grotere reeks kleine en grote natuurlijke begrazingsgebieden, gestaag door het Baltische Landschap!
Inspiratiebron Letland
Het Letse werk heeft – net als ons werk in de Bulgaarse Rodopen, waarover in een volgend blog meer – als inspiratiebron gediend voor andere initiatieven, zoals Rewilding Europe. Maar ook in de regio zelf is steeds meer interesse voor deze vorm van natuurbeheer. In Estland heeft Nationaal Park Sooma natuurlijke begrazing geïntroduceerd. In Letland zelf word begrazing steeds meer gezien als een vanzelfsprekend onderdeel van het Letse ecosysteem. Zo lopen er wisenten van het Letse Wereld Natuur Fonds vrij in de bossen van zuidwest Letland. Deze zijn tien jaar geleden uitgebroken, maar worden al even zo lang gedoogd in het wild. Hetzelfde geldt voor uitgebroken kuddes runderen her en der in de Letse bossen. De vertrouwdheid met natuurlijke begrazing heeft inmiddels ook haar uitwerking op Letse regelgeving. Koniks en wilde runderen worden door de gezondheidsdienst inmiddels als wild gehouden dieren erkend. Dit houdt in dat ze niet gemerkt of bemonsterd hoeven te worden en als wild behandeld worden, net als bijvoorbeeld eland of wild zwijn. Het laten liggen van kadavers in grote gebieden wordt als volkomen logisch gezien en dus gedoogd. Kortom, het gaat goed met de wilde Letse natuur!