25 jaar ARK: Geuldal
De rivier de Geul heeft een grote aantrekkingskracht. Dat was een paar duizend jaar geleden al zo, en dat is nu nog steeds. Het Geuldal behoort tot een van de oudste cultuurlandschappen van ons land. Mensen beschikken hier over water, waterkracht, kalkgesteente, vuursteen, bosrijke hellingen en vruchtbare bodems. Niet alleen de oude watermolens, kastelen en mijngangen wijzen op de rijke historie, ook het afwisselende landschap getuigt hiervan.
Begrazing in het Geuldal
Midden jaren negentig deed ARK zijn intrede in het Geuldal. Tussen Valkenburg en Meerssen werkten we in opdracht van de Provincie Limburg aan de ontwikkeling van een grote begrazingseenheid in Ingendaal, Meerssenerbroek en De Dellen. Het was voor ARK een interessant project omdat voor het eerst dal (grasland), kalkhelling (bos) én zuur plateau samen begraasd werden. Tot dan toe waren dit door prikkeldraad van elkaar gescheiden gebieden. Met de introductie van wildlevende paarden en runderen werd het weer één aaneengesloten natuurgebied. Nu konden we het gedrag en de invloed van de grazers in de verschillende deelgebieden gedurende het hele jaar volgen. Kritische ogen van buitenaf waren vooral gericht op de ontwikkelingen in het bos, omdat men vreesde voor schade. Na 20 jaar extensieve jaarrond begrazing kunnen we zeggen dat het bos er prachtig bij ligt, en dat de voorjaarsflora hier rijk en welig tiert.
Ook de natuurlijke beekdalprocessen kregen de ruimte. De stenen oeverbeschoeiing waarmee de mens de slingerende Geul eeuwenlang fixeerde in een vaste bedding en die zorgden voor opslibbing van het dal, werd verwijderd. Bomen die in de Geul vielen, mochten blijven liggen en bliezen erosie- en sedimentatie nieuw leven in. Er ontstonden grindbanken, ijsvogelwandjes en een grote diversiteit aan stroomsnelheden. Stichting het Limburgs Landschap is inmiddels al zo’n vijftien jaar eigenaar en beheerder van deze nieuwe natuurgebieden in het Beneden-Geuldal. De Geul en zijn oevers blijven zich ontwikkelen. De spontane komst van de bever enkele jaren geleden is maar één van de vele verrassingen waarmee de veerkrachtige natuur zich liet zien.
Inspiratiebron: de Worm
Inspiratiebron voor een natuurlijke Geul vormde destijds het grensriviertje de Worm bij Kerkrade. De Worm, die net als de Geul in het Aachener Wald ontspringt, was een halve eeuw aan zijn lot overgelaten. Met spectaculaire natuur als gevolg. De verwilderde Worm toonde ons waartoe een heuvellandriviertje in staat is: de vorming van een afwisselend beeksysteem met grindeilanden, nieuwe en oude geulen, en kwelmoerasjes in de oudste afgesneden armen. Ook liet de Worm zien hoe een natuurlijke beek in natte tijden functioneert: oude geulen lopen vol en gaan mee stromen tot uiteindelijk in de dalvlakte een brede stroom ontstaat met grote waterbergende capaciteit. ‘Stromende berging’ genoemd. Het rapport ‘Bergen bij de bron’ van Bureau Stroming uit 2004, presenteert deze vorm van waterberging als natuurlijk alternatief voor (of aanvulling op) kunstmatige regenbuffers in het heuvelland. We hebben veel van de Worm geleerd. Bijna langs de hele Geul mag het riviertje tegenwoordig vrij eroderen; het Waterschap Roer en Overmaas heeft brede oeverstroken gereserveerd die hier ruimte aan bieden. Goed voor de natuur en goed voor het waterbeheer.
Catwalk voor Europese topnatuur
Meer bovenstrooms in het Geuldal zet ARK zich ook al weer enkele jaren in voor natuurherstel. In opdracht van de Provincie Limburg worden bij Vaals en omgeving gedraineerde bronnen en bronbeken in natuurlijke staat teruggebracht en werken we met natuurlijke begrazing. Daarmee draagt ARK bij aan het herstel van de leefomgeving van diverse bijzondere soorten als geelbuikvuurpad, hazelmuis en wilde kat.
De Geul vormt van nature de verbinding tussen de Duitse Eifel en de Belgische Ardennen enerzijds en de Nederlands-Belgische Grensmaas anderzijds. Deze verbinding willen we veiligstellen en ontwikkelen. Sinds 2014 werkt ARK aan het project 'Geuldal, catwalk voor Europese topnatuur'. Dit project is mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage uit de extra trekking van de Nationale Postcode Loterij. Hierin werken we nauw samen met de Waalse natuurorganisatie Natagora, gericht op vijf kilometer Geuldal net over de grens. Dit bovenstroomse Belgische deel dreigt namelijk verloren te gaan. Kleine Waalse boeren stoppen met hun werk langs de Geul en zetten hun land te koop. Hoewel agrariërs en andere eigenaren de voorkeur geven aan verkoop aan natuurorganisaties, hebben die te weinig kapitaal om de grond te kopen. De grond wordt dan noodgedwongen verkocht aan moderne landbouwbedrijven. Zodra dat gebeurt wordt een gat geslagen in de cruciale verbinding van de Nederlandse natuur met de rijke natuur over de grens in Ardennen en Eifel. Met aankoop van Waalse sleutelhectares kan de omgekeerde weg worden ingeslagen: de ontwikkeling van een aaneengesloten grensoverschrijdend natuur- en landschapspark. Een gebied dat weer ruimte geeft aan dieren zoals wilde kat, zwarte ooievaar, otter en in de nabije toekomst zelfs de geheimzinnige lynx.
Met alle activiteiten in het Geuldal geeft ARK op een eigentijdse manier invulling aan het cultuurlandschap van de 21-ste eeuw. Dat is een landschap dat voorziet in de behoeften van ónze tijd, zoals wilde natuur, spectaculaire soorten, spannende natuurbeleving, ecotoerisme en natuurlijke waterberging.