25 jaar ARK: Dwaalfilm

Vijfentwintig jaar geleden hing er een enthousiaste, licht euforische sfeer bij het pas opgerichte ARK. Het gaat beginnen! Niet langer theoretiseren en dromen, maar beginnen met natuurontwikkeling volgens nieuwe gedachtes. Geen behoud, maar ontwikkeling. Geen zeldzame soorten redden, maar processen de vrije hand laten. Ideeën in de praktijk brengen, voormalige landbouwgronden onthekken, natuur toegankelijk maken voor mensen, grote grazers in de nieuwe natuur laten en dan… kijken wat er gebeurt.

Bijna van het begin af aan is met financiële steun van het Wereld Natuur Fonds alles op video vastgelegd. De camera ging mee om te registreren, de beginsituatie te filmen en te kijken hoe de natuurgebieden zich gaandeweg zouden ontwikkelen. Het leggen van het eerste wildrooster in de Millingerwaard, midden in de maisvelden; de eerste konikpaarden die vrijgelaten werden op Koningssteen: het waren de hoogtepunten van dat moment.

 

Plan Ooievaar was heel inspirerend, maar bestond vooral uit gedachtes. Hier werd het echt. Veel was nog onbekend, moest nog ontdekt worden. Hoe komen de grazers de winter door, hoe vinden ze een hoogwatervluchtplaats, welke sociale interacties zouden binnen én tussen de kuddes paarden en runderen ontstaan? Die vragen waren binnen ARK aan de orde en de camera volgde op de voet.

Tijdens de hoogwaters van 1993 en 1995 werd de dynamiek van het water vastgelegd. Het instromen van geulen, het bijna doorbreken van dammen, het lot van kleine dieren in de uiterwaarden: alles kwam aan bod. Ná het hoogwater werd duidelijk wat dit geweld allemaal verandert: enorme pakketten afgezet zand, nieuwe poelen, de bloemenrijkdom die vanwege het aangevoerde zaad volgde. Het waren onderwerpen die nog nooit gefilmd waren in Nederland.

 

Filmen van de toekomst

De eerste natuurgebieden waar ARK aan de slag ging, waren piepkleine stukjes grond binnen uiterwaarden die voor het overige nog vol stonden met mais of boerengras. De camera werd steeds zó neergezet, dat er geen hek, geen paal, geen mais te zien was. Discussies tussen voor- en tegenstanders kunnen verhit en uitzichtloos zijn. Niemand wist immers hoe meer natuurlijke rivieren eruit zagen. Beelden doorbraken die impasse. Er werd ook in het buitenland gefilmd, met name langs de Allier in Frankrijk. In het water gevallen bomen, volwassen ooibossen, oude en nieuwe geulen, steilranden en heel de rijkdom aan planten en dieren als lonkend perspectief voor de toekomst die we ook in Nederland konden verwachten. De opnames uit die eerste periode werden uitgedeeld aan wie ze maar wilden hebben: journalisten, bezoekerscentra, natuurorganisaties, omroepen. Natuurlijk gebruikte ook ARK ze bij de vele, vele lezingen en veldlessen.

 

Meterslang beeldarchief

Langzamerhand ontstond er een meters lang beeldarchief. Door de directe betrokkenheid tussen ARK en het filmteam bestreek dit archief het hele werkveld van natuurontwikkeling langs de Waal en Maas. Af en toe werden er uit het materiaal films samengesteld: over natuur in de Gelderse Poort, over de Grensmaas, over het sociale leven van runderen en paarden en over de terugkeer van de zeearend. Maar het meeste materiaal lag op het schap en niemand die het zag.

We zochten naar manieren om die rijkdom aan beelden en onderwerpen op een of andere manier te ontsluiten. Niet als aaneengesloten film van 20 minuten op televisie, maar interactiever op de computer; als een serie filmpjes met steeds één onderwerp met een lengte van één minuut. Die filmpjes konden door elkaar bekeken worden, net zoals je in een jukebox de muziek naar willekeur kon kiezen. ‘Beeldenjukebox’ heette het in de eerste opzet.

Gaandeweg het proces ontstond er echter behoefte aan meer samenhang. Juist die samenhang en onderlinge verbanden waren wezenlijk, zowel in natuurlijke systemen als in de vertelling erover. En zo verdween het idee beeldenjukebox en ontstond het concept d’Waalfilm; op je computer dwalen door een landschap en korte verhaaltjes kijken die dit landschap tot leven brengen.

In 2002 gaf ARK opdracht tot een demoversie van d'Waalfilm met 25 filmpjes over de Waal. Deze werd na een testfase uitgebreid naar 50 filmpjes verspreid over de gebieden tussen Millingen aan de Rijn en Ewijk. Al snel steeg de populariteit van d’Waalfilm en kwamen er meer partners bij: Nationale Postcode Loterij, het VSBfonds, de waterschappen Rivierenland en Rijn en IJssel, Stichting Twickel, Provincie Gelderland. De onderwerpen werden breder, er kwam bijvoorbeeld een historische laag bij. Het gebied dat bestreken werd groeide: de Waal tot Loevestein, de Rijnstrangen, de Neder-Rijn tot Arnhem.

d'Waalfilm werd verspreid op DVD’s en was te zien op computers in het Wilderniscafé van ARK en in een aantal bezoekerscentra langs de Waal, tussen Millingen en Heerewaarden. Ook scholen kregen de DVD, als voorbereiding op de veldlessen.

Rombus natuurfilms

Omstreeks 2000 werd ARK gereorganiseerd. Het videobedrijfje ging met camera en het opgebouwde archief zelfstandig verder als Rombus natuurfilms. Rombus is een oud woord voor steur, en die vis stond hoog op het verlanglijstje voor terugkeer in de Rijn. Als zelfstandige organisatie, geleid door Monique Moors en Willem Overmars, kon Rombus ook andere opdrachten aannemen. Door de jaren heen bleef de samenwerking met ARK Rewilding Nederland sterk. Regie, camera, montage en productie kwamen bij Monique Moors te liggen, de verhalen en inhoudelijke inbreng bij Willem Overmars. Achter Rombus staat een hele groep mensen met wie wordt samengewerkt. Buiten de samenwerking met ARK werden films gemaakt voor Ruimte voor de Rivier, de interregprojecten Freudeamfluss en Amice, de voorlichtingsfilms voor de Grensmaas en de Geul.

dwaalfilm.eu

Rond 2011 was het internet eindelijk snel genoeg om d'Waalfilm zonder wacht- en laadtijd af te spelen. Nu kon er echt een grote slag gemaakt worden in het bereiken van mensen, geen DVD’s bestellen en opsturen, maar de verhalen en beelden toegankelijk voor iedereen: dwalen door het rivierengebied vanuit je luie stoel! Kijken naar natuur om de hoek, het alledaagse bijzonder gemaakt. In september 2011 ging de film met grote panoramafoto’s en een nieuwe kaart online. D’Waalfilm sloeg onmiddellijk aan. De manier van kijken met korte filmpjes en het interactieve sloot aan bij de zap cultuur op het internet. D'Waalfilm explodeerde in de laatste maanden van 2011 en de eerste maanden van 2012. Topmaand was januari 2012 met meer dan 140.000 bezoekers.

Van d'Waalfilm naar Dwaalfilm

“De bezoekers van D'waalfilm zijn de achterban van ARK” zei directeur Wouter Helmer opgetogen na dit opzienbarende succes. ARK en Rombus sloten een nieuw contract voor uitbreiding van de d'Waalfilm met nieuwe gebieden. De Grensmaas in Nederlands en Vlaams Limburg kwam erbij, in samenwerking met het Regionaal Landschap Kempen en Maasland, Consortium Grensmaas en Natuurmonumenten. Het moerasherstel van Kempen~Broek volgde, als ook Delta en Kust met de Biesbosch, Haringvliet , Oude en Nieuwe Maas, de duinen van Goeree en Voorne en de Zandmotor.

De oude naam d'Waalfilm paste met al die nieuwe gebieden niet meer. Na veel gepuzzel werd deze heel eenvoudig veranderd in “Dwaalfilm”, voluit www.dwaalfilm.eu.

 

Het totaal aantal filmpjes in Dwaalfilm is nu 240, dat is dus 4 uur kijkplezier. Niemand maakt dat natuurlijk ooit helemaal vol, maar de keuze is groot. De gemiddelde kijkduur is een minuut of 5, goed voor wat gedwaal door de panorama's en een paar filmpjes per bezoek. Ondertussen hebben bijna een miljoen mensen Dwaalfilm bekeken.
Hoe breed de belangstelling is blijkt wel als je dwaalfilm intikt in Google. Twintig pagina's met verwijzingen naar de Dwaalfilm volgen, heel veel mensen en organisaties, musea en clubs zetten een dwaalfilmpje op hun site, of verwijzen ernaar.
Een grote groep bezoekers is tussen de 20 en 45 jaar oud. Kijkers komen vooral uit Nederland, met een groeiend aantal uit België, nu ook Belgische gebieden in Dwaalfilm zitten. Dan zijn er de groepen Nederlandse emigranten in Canada en Australië die van ver meekijken. Het spreekt dus een heel dynamisch deel van de bevolking aan. Dwaalfilm is verder te zien op grote schermen in diverse bezoekerscentra en wordt gebruikt in het onderwijs: van basisschool tot universiteit.

PLEZIER VAN HET MAKEN

Dwaalfilm zal nooit klaar zijn. Hoewel het niet de bedoeling is om rivier voor rivier en beek voor beek de uitbreidingen af te werken, is de ruimtelijke variatie van Nederland zo groot en het aantal natuurlijke processen zo rijk, dat er nog heel wat gefilmd kan worden. Modder met spindotters, diep ingesneden beekdalen, uitgestrekte moerassen, windkracht tien op de zandmotor, grindbanken met stroomversnellingen, stuivend zand en overstroomde uiterwaarden van de machtige Rijn: voor de makers van Dwaalfilm is het feest nog lang niet over.