25 jaar ARK: Bulgarije
Tien jaar geleden begon ARK bij het Bulgaarse dorp Madzharovo, in het hart van de Oostelijke Rhodopen, een kleinschalig begrazingsproject. Met de inzet van een kudde lokale korthoornrunderen onder toezicht van een boer uit het dorp, werd de kiem gelegd voor een initiatief dat inmiddels stevig in de regio is verankerd en deel uitmaakt van het ambitieuze Rewilding Europe.
Het idee ontstond tijdens de vakantie van een ARK-collega in Bulgarije. De Rhodopen vormen een gebied met een gigantische natuurlijke rijkdom, waar vele honderden zeldzame vogelsoorten, amfibieën, plantensoorten en zoogdieren voorkomen. Die natuurrijkdom stond en staat echter op de helling. Bij gebrek aan economisch perspectief stoppen herders met hun werk en trekken naar de stad. In de hoop op beter tijden. Met hen verdwijnen de schapen, geiten en runderen die eeuwenlang door de Rhodopen zwierven en het zo essentiele mozaïeklandschap vormden.
Om te voorkomen dat de mozaïekstructuur van het landschap dichtgroeide met louter alleen bomen en struiken, begon ARK met de begrazing door korthoornrunderen langs de rivier de Arda in de Rhodopen. Financieel gesteund werd het project door een financiële bijdrage van de Nederlandse Ambassade in Bulgarije en door ARK zelf. Het lokale runderras ‘Rhodopi shorthorn’ staat op de nominatie om uit te sterven en nevendoel van het project is dan ook om de paar korthoornrunderen die er nog rondlopen, aan te kopen en het rund weer een stevige genetische basis te geven.
In 2006 bezoekt een groot aantal ARKers in het kader van een studiereis de Rhodopen. We zien de grote mogelijkheden voor natuurherstel en de potentiele toeristische waarde van het gebied. Ook maken we kennis met enkele zeer gemotiveerde natuurbeschermers uit de regio. Reden om in 2008 een projectvoorstel voor de Nationale Postcode Loterij te schrijven. Dat doen we samen met Stichting Avalon die zich in het voorgestelde project ‘Het Nieuwe Goud van Thracië’ richt op het opzetten van biologische landbouw en de rol die lokale boeren kunnen spelen in landschapsbeheer en de productie van ecologisch verantwoord voedsel.
In 2009 volgt de toekenning door de Postcode Loterij en in april van dat jaar beginnen we met New Thracian Gold (NTG) dat gebaseerd is op herstel en behoud van robuuste natuur, stimulering van kleinschalig (natuur)toerisme en de ontwikkeling van biologische landbouw. Vanaf de start is het duidelijk dat het geen top-down project moet worden. Daarom organiseren we een overleg met lokale geïnteresseerden en betrokkenen: boeren, ondernemers, jagers en overheden. Dit leidt tot de oprichting van zogeheten Focusgroups. Een afvaardiging van lokale mensen die minimaal een keer per jaar bij elkaar komen om nieuwe initiatieven af te stemmen, op te starten en te bespreken. Gezamenlijk organiseerden de groepen trainingen, bijvoorbeeld voor het leren van de Engelse taal en voor gastheerschap. Samen knapten ze bed & breakfasts op, zetten wandelpaden uit en deden mee aan evenementen als de Agro biofair of de Bulgaarse variant van de Vakantiebeurs. De projectorganisatie van New Thracian Gold wordt ook zoveel mogelijk met Bulgaarse collega’s ingericht.
De Rhodopen zijn op dat moment nog vrij onbekend in Bulgarije en daarbuiten. Haast niemand weet dat in deze Bulgaarse uithoek tegen de grens met Griekenland en Turkije, een grote rijkdom aan planten en dieren (zoals wolven, beren, jakhalzen , siesels, vlinders, libellen, reptielen en vogels) ligt verscholen. Slechts enkele vogelaars bezoeken de regio en vergapen zich aan de vogels (waaronder vale, monniks- en aasgier, steen- en keizersarend, zwarte ooievaar, rotskruiper, rouwmees, scharrelaar, hop en bijeneter). Gelukkig dat de Bulgaarse vogelbescherming de waarde van dit gebied al eerder onderkende en er voederplaatsen voor gieren realiseerde en een bezoekerscentrum met overnachtingsmogelijkheden opzet.
Naast de uitbreiding van het aantal korthoornrunderen, zetten we in op begrazing door het lokale paardenras, de Karakachan. Zo verschijnen er kuddes runderen in Patronka, Boturche en in Sbor. En twee groepen Karakachan gaan naar Pelevun en Kostilkovo. Er wordt veel ervaring opgedaan met deze dieren. In 2011 besluiten we om naast de Karakachan ook een groep van 15 koniks uit de Gelderse Poort in Nederland bij de runderen van Sbor te plaatsen.
Onder grote aandacht van de Bulgaarse media arriveren deze paarden in de herfst. Hen wacht een totaal onbekende omgeving met pittige winters, droge zomers en eventuele aanvallen van wolven. Door hun grote aanpassingsvermogen en de sterke sociale structuur handhaven de dieren zich geweldig. Slechts tweemaal in ruim drie jaar tijd valt een paard ten prooi aan de wolven. De meeste aanvallen worden afgeslagen. Vanwege het succes met de koniks, in Bulgarije tarpans genoemd, gaan er ook 30 naar Boynik, een meer westelijk gelegen gebied. Dit met het idee dat binnen een paar jaar uitwisseling tussen de twee kuddes zal plaatsvinden.
Maar niet alleen wordt gewerkt aan de verrijking van de natuur met paard en rund, ook is het nodig om andere grazers en knabbelaars terug te brengen in diverse delen van de Rhodopen. Zo worden in de winter van 2012-13 vijftien edelherten elders in Bulgarije gevangen en getransporteerd naar het reservaat Studen Kladenets. De dieren doen het daar uitstekend te midden van de 1.500 damherten in dit gebied. Als we dit blog schrijven, is het aantal edelherten gegroeid tot meer dan 25! Dit wordt onderzocht met behulp van cameravallen en veldwaarnemingen.
Ook worden vanuit het jachtgebied Studen Kladenets groepen damherten naar Tintyava en Chernoochene overgebracht om meer gebieden met damherten in de Rhodopen te ontwikkelen. Het uitzetten van deze dieren gebeurt in nauwe samenwerking met de lokale jachtgroepen en de Nationale Jachtunie. Als kers op de taart wordt in de herfst van 2013 een groep van vijf wisenten uit Duitsland naar Studen Kladenets gebracht. Helaas vallen al snel drie dieren weg door een in de Rhodopen niet eerder vastgestelde ziekte. De twee overige dieren maken het momenteel gelukkig uitstekend en laten zien dat er zeker kansen voor de wisent in Bulgarije zijn. Al twee winters en een lange, droge zomer vormen zij een onderdeel van het prachtige decor van Studen Kladenets. We doen veel ervaring op hoe de dieren zich in dit deel van Europa aanpassen aan hun omgeving.
Al deze herintroducties worden goed opgepikt door de diverse media. Veelvuldig is het project te zien en te beluisteren op televisie en radio en in kranten en tijdschriften. Er worden zelfs films gedraaid, zoals de in de prijzen gevallen Amerikaanse documentaire Tarpan, repainting an ancient picture.
De toegenomen bekendheid zorgt er mede voor dat vanaf 2012 het aantal toeristen enorm stijgt. Vanuit de Focusgroepen zijn inmiddels diverse initiatieven genomen en ondersteund om bed & breakfasts te starten, excursies aan te bieden en gierenobservatieplaatsen te ontwikkelen en de betrokken mensen hiervoor te scholen. Het New Thracian Gold-project zelf zette tientallen wandel- en fietspaden uit, ondersteund met kaarten en bewegwijzering. Ook werd de Tourist guide uitgegeven en een boek over de Rhodopen en omgeving in de bekende reeks van de Crossbill Guides. De meeste van de tientallen nieuwe B&B’s zijn direct verbonden aan biologische landbouwbedrijven. De lokale boeren zijn hiervoor getraind en hun bedrijf is biologisch gecertificeerd. Als toerist kun je dus op een lokaal biologisch boerenbedrijf overnachten, genieten van de traditionele keuken (wijn, honing, tahin, vlees, noten en vruchten) en van daaruit de natuur in trekken op zoek naar rust, prachtige landschappen maar vooral ook een overweldigende natuur.
Die formule en de bijbehorende media-aandacht blijken fantastisch te werken. Een groot deel van de bed & breakfasts geeft in 2014 aan dat het aantal overnachtingen meer dan verdubbeld is. De meeste bezoekers, 90%, komen in 2013 uit Bulgarije en 10 % komt uit met name Nederland en Groot Brittannië. In 2014 is het aandeel niet-Bulgaren sterk gegroeid ten gunste van bezoekers uit de Verenigde Staten, Canada, Duitsland en Italië. De B&B ’s geven aan dat de groei voor een groot deel te danken is aan het project, maar ook aan hun eigen inspanningen op websites, met folders en door aanwezigheid op toerismebeurzen.
Het oorspronkelijke door de Nationale Postcode Loterij gesteunde New Thracian Gold project is eind 2014 met prachtige resultaten afgerond. Zo mooi, dat Rewilding Europe veel potentie ziet in het project en het gebied. Het project krijgt nu aan vervolg onder de naam Rewilding Rhodopes.