25 jaar ARK: Bever

In 1826 werd langs de IJssel de laatste bever gedood. In 1988 keerde de bever terug naar Nederland, minister Braks gaf samen met Prins Bernard de eerste vier bevers de vrijheid in de Biesbosch. Vanaf 1994 volgden herintroducties in de Gelderse Poort, langs de Maas en langs de Hunze. Inmiddels leven er weer meer dan 1.000 bevers in Nederland. Een succesverhaal.

Herintroductie

In de negentiende eeuw stierf de bever uit in Nederland door jacht en biotoopvernietiging. Net als in veel andere Europese landen. Alleen langs de Franse Rhône, langs de Duitse Elbe, het zuiden van Noorwegen en ver weg in Rusland leefden honderd jaar geleden in totaal nog zo’n 1.200 dieren. De bever was dus ernstig bedreigd. Om die reden volgden vanaf de jaren ’20 herintroducties in Zweden en in verschillende Oost-Europese landen.

Vanaf de jaren ’50 werd er al gepraat over de terugkeer van de bever naar Nederland. Uiteindelijk keerde de bever dankzij Staatsbosbeheer, Wereld Natuur Fonds en het toenmalige ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij terug naar Nederland. Vanaf 1988 werden er 42 bevers losgelaten in de Biesbosch. In het begin had de populatie enige tijd nodig om zich aan te passen, langzaam, maar uiteindelijk zette de groei in.

In 1994 volgde de herintroductie in de Gelderse Poort, om de nieuwe Nederlandse populatie ook in het oostelijk rivierengebied een bruggenhoofd te bieden. Samen met Wereld Natuur Fonds, Staatsbosbeheer en de provincie Gelderland was ARK betrokken bij het uitzetten van de eerste bevers in de Millingerwaard. Onder toeziend oog van de talloze camera’s gaf gedeputeerde van de provincie Gelderland Marlies Nagel hier de eerste bever de vrijheid.

Het Limburgse Maasdal werd eind jaren ’90 spontaan gekoloniseerd door bevers die via de Roer uit de Duitse Nord-Eifel kwamen, waar ze in de jaren tachtig waren uitgezet. Voor de ontwikkeling van een genetisch gezonde populatie plaatsten we hier tussen 2002 en 2004 op verschillende plaatsen  bevers bij.  Later volgde nog een herintroductie in het Hunzedal door het Drentse Landschap en Groninger Landschap.  In Flevoland leven bevers die afkomstig zijn uit Natuurpark Lelystad.

Voor de herintroducties in Nederland werden bevers gebruikt van de Elbepopulatie, conform eisen voor herintroducties van het IUCN.

Groei en verspreiding

De bevers pasten zich goed aan  aan hun nieuwe Nederlandse leefgebied. De uitzetgebieden raakten snel gekoloniseerd. Vooral de Biesbosch en de Gelderse Poort lijken nu min of meer vol te zitten en dieren uit deze gebieden koloniseren (inmiddels )volop nieuwe leefgebieden; zowel stroomaf- als opwaarts. De verschillende uitzetpopulaties krijgen dan ook contact met elkaar, precies zoals ooit gepland was.

Ook blijken bevers moeilijke barrières tóch te nemen. Zo passeerden bevers de bouwwerken aan de monding van de Brabantse Dommel en passeerden ze in Limburg de constructiewerken langs het Julianakanaal om in de Geul terecht te komen.  De komende jaren wordt een verdere verspreiding verwacht naar beekdalen in  hoog Nederland en naar plassen, kanalen en moerassen in laag Nederland.

Volgens de Zoogdiervereniging is het aannemelijk dat er inmiddels tegen de 1.000 bevers in Nederland leven. Een heel legertje vrijwilligers verenigd onder de vlag van CaLutra houdt de ontwikkelingen van de bever nauwkeurig bij.

Houthakker in de natuur

De bever kan met recht onder de grote grazers worden geschaard. Niet zozeer qua gestalte maar wel qua invloed. Bevers “grazen” namelijk bomen en vervullen een sleutelrol in het ontsluiten van ooibos en moerasbos. Hun knaagwerk is imposant en schept leefgebied voor talrijke andere dieren. Hun invloed op het leefgebied valt niet te missen. Al vanaf de uitzettingen waren omgeknaagde bomen te vinden. In de Gelderse Poort gaat het tegenwoordig om vrij grote oppervlaktes. Rondom de grote centrale plas in de Millingerwaard verdween een flink deel van het ooibos. En in de aaneengesloten jonge ooibossen wisten bevers soms plekken van vele honderden vierkante meters groot te ontdoen van wilgen en zwarte populieren. Vaak worden deze plekken vervolgens begraasd door runderen en paarden zodat zulke open plekken lange tijd open blijven. Op andere plekken lopen de wilgenstobbes weer uit en blijken zulke plekken het ideale leefgebied voor bijvoorbeeld blauwborsten te zijn.

Langs de grote rivieren bouwen de bevers zo goed als geen dammen. (Langs) In  de Limburgse zijbeken van de Maas daarentegen is het vaak prijs… Bevers bouwen dammen om ervoor te zorgen dat ze voldoende water houden om te kunnen zwemmen en de ingang van de burcht onder water te houden. De beverdammen in Nederland zijn tot nu toe vaak bescheiden in omvang, vaak niet meer dan enkele decimeters hoog. Wat er ontstaat is een bevermeertje dat meestal rijkelijk begroeid is met water- en moerasplanten en waar volop waterdieren leven. Deze profiteurs zijn weer uitermate geschikt voedsel voor bijzondere dieren zoals otter en zwarte ooievaar. In de Eifel en  Ardennen zoeken zwarte ooievaars een deel van hun voedsel dan ook in deze bevermeertjes.

De bever doet met de bouw van dammen ook aan watermanagement. De dam zorgt voor opstuwing van water. Tijdens natte periodes stroomt het water trager af. In droge tijden zorgt het bevermeer er voor dat het benedenstroomse beekdal juist langere tijd water krijgt. De bever helpt dus problemen in natte én in droge tijden te voorkomen.

Overlast

Nu de bever bezig is aan een opmars moeten we ook meer rekening gaan houden met bevers en daarmee beverschade buiten de natuurgebieden.  In landbouwgebieden en kasteelparken worden de spontane vernatting en bosuitdunning  minder gewaardeerd.

Veel overlast kan beperkt worden door (adequate)  maatwerkoplossingen, zoals het plaatsen van een raster of  subtiele ingrepen bij de dam. Wanneer het enthousiasme en de motivatie hiervoor ontbreekt, groeit de overlast en wordt de bever al gauw als een vervelende soort gezien. Met name in Limburg, waar steeds meer beverdammen verschijnen, is dat  wel eens het geval.

Ook elders in Nederland kunnen problemen ontstaan. Zo waren er al bevers in de Gelderse Poort die besloten hun burcht in dijken aan te leggen. Voorkomen is echter goed mogelijk. Op de enkele plak waar de dijk aan het water grenst kan de dijkvoet verstevigd worden met gaas en stenen zodat de bever onmogelijk kan graven in de dijk.

Een rapport in opdracht van het Faunafonds (heden: BIJ12) van Gijs Kurstjens en Freek Niewold beschrijft de schade en verwachtte schade en hoe schade kan worden voorkomen. En hoe waterschappen met schade en probleembevers om kunnen gaan.

Plezier met bevers

Steeds meer bezoekers in de Biesbosch en in de Gelderse Poort komen naar deze natuurgebieden vanwege de bevers. De bever is een van de dieren die symbool staan voor de ruige natuur die horen bij de Nederlandse rivieren en de Delta. Bezoekers gaan er op zoek naar sporen en met de grote aantallen bevers is zelfs een ontmoeting met een bever niet ongewoon meer.

In de Biesbosch worden speciale vaartochten georganiseerd om bevers te kijken. En over de grens, in de Waalse Ardennen, kun je zelfs hele beverarrangementen boeken.

De toekomst

Het aantal bevers neemt dus toe. Bevers kijken wordt makkelijker en de kans dat er schade op treedt wordt groter. Om te voorkomen dat alleen naar de negatieve kant van de bever wordt gekeken, waardoor de bereidheid om knelpunten op te lossen afneemt, wil ARK de komende jaren in Limburg investeren in  voorlichting over de bever en zijn betekenis voor natuur en landschap. Dit gebeurt door middel van excursies, lezingen, media-aandacht, infoborden en opleiding van (nieuwe) bevergidsen. Ook ondersteunt ARK ‘probleemeigenaren’ in markante gebieden bij  het vinden van een passende, praktische oplossing.

Partners

Wereld Natuur Fonds, Staatsbosbeheer, provincies Limburg en Gelderland, Rijkswaterstaat, VSBfonds, IVN, waterschappen, Niewold Wildlife Consultancy, Kurstjens Ecologisch Advies, Natuurmonumenten, Limburgs Landschap, Zoogdiervereniging, IVN, Nationale Postcode Loterij, gemeenten en agrariërs