De watersnoodramp in Limburg vorig jaar maakte duidelijk dat het roer om moet. Het klimaat verandert met meer kans op overstromingen en droogte. Daarom moeten we water langer vasthouden in het landschap en afstromend water vertragen. Overal in het Nederlandse landschap liggen echter drainagesystemen die water versneld afvoeren. Vanaf november gaat ARK op gronden van Natuurmonumenten in het Geuldal oude drainagesystemen verwijderen om de sponswerking van de bodem te herstellen. Een gezonde bodem kan regenwater vasthouden daar waar het valt en zo wateroverlast helpen voorkomen. En kan gefaseerd water afgeven in tijden van droogte. De werkzaamheden dragen bij aan het klimaatrobuust maken van het Geuldal.
Nattere gronden door opruimen drainagesystemen
In 2021 ruimde ARK al op 53 hectare grasland van Natuurmonumenten ongeveer 9 km aan drainagebuizen op. Begin november gaat ARK verder met het verwijderen van oude drainagesystemen op gronden van Natuurmonumenten langs de Geul en haar zijbeken zoals Mechelderbeek en Klitserbeek, in de gemeente Vaals en Gulpen-Wittem. Dit jaar staat ongeveer 45 hectare natuur op de lijst waar drainages opgespoord en verwijderd worden. Omdat nooit is vastgelegd waar drainagesystemen in de grond zitten, is niet precies duidelijk wat aangetroffen wordt. Wat wel zeker is, is dat het om vele kilometers gaat. De drainagebuizen hebben in het verleden dienst gedaan voor waterafvoer, om natte graslanden geschikt of productiever te maken voor landbouw, om het teeltseizoen op te rekken. De oudste buizen liggen al 100 jaar in de grond; plastic drainagebuizen zijn vanaf 1960 aangelegd. Inmiddels zijn de graslanden echter teruggegeven aan de natuur en mogen ze weer natter worden. Het verwijderen van de drainagesystemen zorgt ervoor dat de bodem water beter kan opvangen, vasthouden en weer los kan laten in tijden van droogte. Door het Geuldal in te richten als natuurlijke klimaatbuffer wordt de natuur onze bondgenoot in de strijd tegen overstromingen en droogte.
Beekpunge en echte dotterbloem
De drainagesystemen voeren behalve regenwater ook kwelwater (mineralenrijk grondwater) af. Dat relatief schone water is echter onmisbaar voor de kwaliteit van de natuur in de lagere gedeelten. Door het opruimen van de drainagebuizen kan dit kwelwater zich weer in de bodem van de graslanden verspreiden en aan de oppervlakte komen in natuurlijke laagtes en bronnen. De bodem kan weer veel water opnemen en vasthouden. Planten die dit speciale kalk- en ijzerrijke kwelwater of langdurig natte plekken nodig hebben zijn de veldrus, echte dotterbloem, adderwortel, beekpunge, moerasspirea, moeras-vergeet-mij-nietje, echte koekoekbloem, watermunt en kattenstaart. Een lust voor het oog en een paradijs voor vele soorten insecten zoals de moerassprinkhaan en vogels. Wie weet profiteert binnenkort de zwarte ooievaar van de natte graslanden langs de Geul.
Onderzoek naar natuurlijke oplossingen
Bureau Stroming onderzocht eerder dit jaar in opdracht van Natuurmonumenten in hoeverre natuurlijke maatregelen kunnen helpen bij het vasthouden van water en het voorkomen van noodsituaties. 80-85% van de gevallen neerslag in het Nederlandse deel van het Geuldal werd tijdens de extreme regenval in de zomer van 2021 opgevangen en vastgehouden in de bodem en natuurlijk landgebruik draagt daar fors aan bij. In België werd door verschillende oorzaken minder water opgevangen in de bodem, waardoor veel daar gevallen regenwater in de Geul terecht kwam. Om overstromingen te voorkomen moeten we nog meer water vasthouden en vertragen. Meer bossen en hoog opgaande vegetatie dragen daar aan bij, net als meanderende beken, het herstellen van graften op de hellingen, verwijderen van drainagesystemen, water wat over wegen afstroomt weer terugleiden naar bermen en natuurgebieden en het omzetten van akkers op de helling in kruidige graslanden. Een andere conclusie uit het onderzoek is dat de dalvlakte van het Geuldal heel veel water heeft kunnen opvangen en onbebouwd moet blijven om tijdens overstromingen veel water te kunnen bergen en vertragen.
Wat zou de natuur doen?
Natuurmonumenten, het Limburgs Landschap, ARK Natuurontwikkeling, Natuur- en Milieufederatie Limburg en het Wereld Natuur Fonds slaan de handen ineen in het programma Natuurkracht. Het nieuwe innovatieprogramma en fonds voor natuurlijke oplossingen voor hoogwaterveiligheid. We zien de natuur als bondgenoot. Als bron voor ideeën die helpen tegen wateroverlast en de gevolgen van klimaatverandering in Zuid-Limburg, met name in het Geul- en Gulpdal. De Nationale Postcode Loterij steunt dit initiatief door onder andere geld beschikbaar te stellen voor groene projecten die bijdragen aan hoogwaterveiligheid in het Zuid-Limburgse landschap. Het fonds is voor burgers, burgerinitiatieven, overheden en bedrijven. Voorbeelden van projecten zijn het aanplanten van bomen op de hellingen, het herstel/de aanleg van graften, het verwijderen van drainage, de aanleg van natuurvriendelijke oevers of het aanleggen van natte natuur en natuurlijke wateropslag.
We nodigen iedereen uit om mee te doen. Kijk voor meer informatie op Natuurkracht.org.
Het verwijderen van de drainagesystemen wordt gefinancierd door het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling en de Nationale Postcode Loterij.
