Blog: Raven op Veluwe, mensen- of wolvenvogels?

Na zijn stage bij ARK besloot Gijs Hekkert ook zijn afstudeeronderzoek (WUR) bij ARK te doen. Sinds kort is hij afgestudeerd MSc Bos- en natuurbeheer, gespecialiseerd in ecologie. Lees hieronder zijn blog over zijn onderzoek naar raven als wolvenvogels.

Wolvenvogels

"Het zal niemand zijn ontgaan, maar de wolf is terug in Nederland. Na decennia van afwezigheid is deze apexpredator terug in ons land en een soort als de wolf heeft veel invloed op andere soorten. Naast een sporadisch schaap jaagt de wolf vooral op wilde herbivoren zoals herten en zwijnen en daarmee heeft de wolf ook invloed op de plantengemeenschap. Vele diersoorten kunnen profiteren van de aanwezigheid van de wolf, want waar een jager is, zijn ook kadavers. Eiwitrijk voedsel zoals kadavers zijn een belangrijke toevoeging op het dieet van veel soorten. Zo ook voor de raaf. Deze slimme vogelsoort profiteert van de aanwezigheid van de wolf doordat er meer kadavers te vinden zijn, en die kadavers zijn ook nog eens toegankelijk voor kleinere diersoorten nadat een wolf de huid heeft opengescheurd. Het is dus ook niet zo gek dat daar waar wolven voorkomen, over het algemeen ook altijd raven te vinden zijn. In ongerepte natuurgebieden zoals Yellowstone National Park zijn raven bijna onlosmakelijk verbonden met de aanwezige wolvenroedels en de bijnaam wolfbirds lijkt dus ook zeer gepast voor de raaf. Het is aangetoond dat de wolven op de voet worden gevolgd door de raven, vooral wanneer zij aan het jagen zijn. Raven doen dit omdat ze weten dat wolven kadavers achterlaten, een zeer belangrijke voedselbron voor raven. Er zijn zelfs verhalen over raven die als het ware een seintje geven aan een wolvenroedel wanneer ze een makkelijk prooi voor de wolf vinden. Deze interacties tussen twee totaal verschillende soorten intrigeert mij en toen ik hoorde dat ARK onderzoek doet naar deze twee soorten in ons eigen land moest ik wel proberen of ik daar aan bij kon dragen.

Activiteitpatroon van raaf en wolf in beeld

En zo besloot ik om, na mijn stage bij ARK te hebben gelopen, ook mijn master scriptie bij ARK te doen. In Nederland vliegen inmiddels maar liefst negen raven rond met een GPS zender op hun rug. Deze zenders meten naast de precieze locatie van een raaf ook een aantal variabelen die betrekking hebben op de versnelling en lichaamspositie van een raaf. Met deze gegevens kan veel onderzocht worden over het gedrag van een raaf en waar dit door beïnvloed wordt. Zo kan ook het activiteitenpatroon van de raaf in beeld worden gebracht. Dit activiteitenpatroon laat zien op welke momenten van de dag een dier actief is. Activiteitenpatronen worden veel gebruikt om te onderzoeken in welke maten dieren elkaar (temporeel) ontwijken of juist opzoeken. In ecologische gemeenschappen met veel verschillende roofdieren zie je bijvoorbeeld dat de minder grote en sterke roofdieren (mesopredatoren) proberen om op een ander moment van de dag actief te zijn dan hun grotere en sterkere concurrenten (apexpredatoren). Dit noemt men temporal partitioning in mooi Engels en het is een belangrijk mechanisme dat ervoor zorgt dat dieren die gebruik maken van dezelfde voedselbronnen, toch samen kunnen bestaan in hetzelfde gebied. Andersom kunnen dieren natuurlijk hun activiteitpatroon aanpassen om zo tegelijk actief te zijn met een diersoort waar ze van kunnen profiteren. Zo zie je bijvoorbeeld dat roofdieren tegelijk actief zijn met hun geprefereerde prooidier. En zo kan je je ook voorstellen dat het voor een raaf voordelig kan zijn om tegelijk actief te zijn met de wolf, om zo snel en efficiënt kadavers te kunnen vinden. Daarom heb ik het activiteitpatroon van zowel de raaf als de wolf in beeld gebracht, en heb ik onderzocht of de raaf zijn activiteitenpatroon aanpast bij de aanwezigheid van wolven.

Voor de raaf heb ik hiervoor dus gebruik gemaakt van de data afkomstig van de GPS zenders. Voor de wolf was dit iets ingewikkelder, er zijn immers geen wolven in Nederland met een GPS zender en wolven zijn doorgaans erg goed in het onzichtbaar blijven voor de mens. Gelukkig voor mij is er wel een database met alle observaties van wolven in Nederland die beheerd wordt door BIJ12. BIJ12 was dan ook zo gul om deze database met mij te delen. Zo kon ik in beeld brengen op welke momenten van de dag beide dieren actief (of inactief) zijn (figuur 1).

Figuur 1: Activiteitenpatroon van de raaf (rode vaste lijn) en de wolf (blauwe gestreepte lijn) in Nederland. Op de x as is het moment van de dag te zien en op de y as de kans dat een dier actief is. Het grijze gebied geeft de overlap tussen de twee patronen weer, een maat voor wanneer de twee diersoorten tegelijk actief zijn.

Matige overlap

De overlap tussen het activiteitenpatroon van de raaf en de wolf bleek matig te zijn, met een overlap van 44%. Het valt op dat de wolf vooral ’s nachts en in de vroege ochtend actief is, terwijl de raaf vooral overdag actief is. Hierdoor zijn de momenten waarop een raaf een wolf kan volgen, beperkt in Nederland. Ook bleek dat de raven hun activiteitenpatroon niet aanpassen wanneer ze in wolvengebied actief zijn (in vergelijking met actief zijn buiten wolvengebied). Het lijkt er dus op dat raven in Nederland minder associëren met wolven dan dat ze dat in bijvoorbeeld Yellowstone doen. Natuurlijk zullen ze wel van kadavers eten die achter zijn gelaten door wolven, maar het op de voet volgen van jagende wolven zal je hier minder snel tegenkomen. Dit is te verklaren door te kijken naar het relatieve lage aantal wolven in Nederland, wat er voor zorgt dat het relatief veel moeite kost voor een raaf om een wolf te vinden en te volgen. Die energie kan een raaf ook gebruiken om op andere manieren aan voedsel te komen. Zeker in een land als Nederland waar veel menselijke activiteit is en waar raven dan ook veel gebruik maken van afvalstorten en wegrestaurants om aan hun voedsel te komen. Het kan dus zo zijn dat het momenteel nog niet loont (in termen van energieverbruik tegenover energiewinst) voor een raaf om jagende wolven te zoeken en te volgen. Met het groeiende aantal wolven, en dus de groeiende kans voor raven om wolven te vinden, is het wel mogelijk dat dit in de  toekomst zal veranderen. Wie weet vliegen er over een aantal jaren ook wel echte wolfbirds in ons eigen land.

Ik heb, wederom, erg genoten van mijn tijd bij ARK. De altijd enthousiaste aanjagers van wilde natuur spelen een belangrijke rol in een land als Nederland en ze laten zien dat robuuste en rijke natuur overal mogelijk is. Het was erg leerzaam om te werken met de data van gezenderde raven en de samenwerking met BIJ12 zorgde voor een unieke kans om ook wolven in Nederland te onderzoeken, iets wat ik al heb willen doen sinds de eerste wolf weer terug was in ons land. Nu ik ben afgestudeerd hoop ik onderzoek te kunnen blijven doen naar wilde dieren en hopelijk mag ik in de toekomst nog eens samenwerken met de inspirerende ARKers."

Gijs Hekkert, afgestudeerd MSc Bos- en natuurbeheer, gespecialiseerd in ecologie.