Graslathyrus in volle glorie bij Borgharen
9-06-2021|DOOR
Graslathyrus komt tot bloei in de aanloop naar de zomer. Nú dus. Dat is ook de enige periode waarop deze plantensoort zich laat zien, want zonder bloemen valt hij totaal niet op, aangezien de bladeren sprekend op gras lijken. Je herkent de plant aan zijn fraaie, donkerroze, niet al te grote bloemen, die vaak eenzaam maar prominent op dunne, lange bloemstelen staan. De bloemen van deze zuidelijke soort zijn te bewonderen langs de Maas bij Borgharen (gemeente Maastricht), aan de noordzijde van het Eiland Dael. Deze plant is in Nederland behoorlijk zeldzaam, behalve in Zuid-Beveland.
Zonaanbidder
Graslathyrus is een warmte minnende eenjarige plant die in het voorjaar kiemt op open, zonnige, niet al te droge, lemige plekjes. Op een voormalige graanakker langs de Maas bij Borgharen zijn deze condities aanwezig en heeft hij zich gevestigd. Het gebied rondom deze akker is tussen 2010 en 2015 afgegraven voor rivierverruiming, grindwinning en natuurontwikkeling. De akker zelf, althans een groot stuk ervan, is als een hoge kaap blijven liggen en omgedoopt tot ‘Eiland Dael’. Dit niet afgegraven deel is, evenals de wél afgegraven oeverdelen, teruggegeven aan de natuur. De Maas stroomt er vlak langs, en diverse groepen grote grazers (konikpaarden en gallowayrunderen) doorkruisen het hele gebied (ca. 125 ha). Ze grazen jaarrond in natuurlijke kuddes en in lage dichtheden.
Grazers helpen vestiging van planten
De grazers spelen een belangrijke rol bij de kieming en vestiging van de Graslathyrus tussen de spontane, wilde en weelderige vegetatie die het gebied inmiddels heeft bedekt. De paarden en runderen grazen namelijk in de winter een groot deel van de welige begroeiing af en trappen bovendien met hun hoeven de bodem, die in de winter vaak nat en zacht is, open. Daarnaast maken stieren openingen in de gesloten vegetatie door met hun hoeven grond in de lucht te gooien (imposante stofwolken) en creëren paarden met hun hoeven open plekken om in te rollen (zandbaden voor de vacht).
Perfecte kiembedjes
In het voorjaar liggen dan duizenden, kleine maar perfecte kiembedje klaar, waar de zaadjes van de Graslathyrus kunnen kiemen. Eenmaal gevestigd komen veel van deze planten tot bloei, dankzij de zeer lage dichtheid aan grazers. Ook komen veel bloemen tot zaadzetting, waarna de cyclus van kieming, vestiging, bloei en zaadzetting zich herhaalt. Dankzij de natuurlijke, extensieve jaarrond begrazing, kan de Graslathyrus zijn hele programma afwerken. Deze vorm van begrazing bevoordeelt in principe alle grasland-planten, zowel de vroegbloeiers als de laatbloeiers. Zij kunnen op hun beurt het hele zomerhalfjaar bijen, vlinders en andere insecten van stuifmeel en nectar voorzien. Later bieden ze met hun zaden voedsel aan vogels en muizen. Vervolgens komen de (roof)dieren die van insecten, vogels en muizen leven ook aan hun trekken.
Explosie van bloemen
De explosie van bloemen in de lícht begraasde, voedselrijke graslanden van Borgharen, wordt visueel nog eens versterkt doordat de paarden en runderen heel selectief en subtiel het gras tussen de bloemen afvreten. Maar belangrijker dan deze kijk-sensatie is dat de bloemplanten dankzij het afgevreten gras meer licht ontvangen, wat ze nodig hebben voor hun ontwikkeling.
Planten moeten kunnen bloeien
De processen van vegetatieontwikkeling, begrazing en voedselvoorziening voor een breed spectrum aan dieren - werkzaam in Borgharen en veel andere natuurontwikkelingsgebieden -zijn heel vanzelfsprekend. Toch gaat het er in de praktijk van het natuurbeheer op tal van plekken anders aan toe. Vaak worden “te voedselrijk geachte” graslanden in het groeiseizoen intensief begraasd door boeren vee, waardoor bloei en zaadzetting nauwelijks een kans krijgen. Of ze worden niét begraasd maar in de zomer kort afgemaaid. In dergelijke voedselrijke hooilanden domineren vóór de maaibeurt de hoog opgaande, snelgroeiende grassen, terwijl de bloemen in de verdrukking komen. Terwijl ná de maaibeurt het grasland een tijd kaal is, uitgerekend in een periode dat de wilde fauna gevoed moet worden!
Kleurrijk alternatief
De vraag die zich keer op keer opdringt, is dan ook of veel graslanden, die mede door de stikstofdepositie “te voedselrijk” zijn geworden, niet beter af zouden zijn met de dynamiek van jaarrond begrazing in plaats van maaien en verschralen. Zeker in deze tijd van insectencrisis en algehele biodiversiteitscrisis. Borgharen toont in ieder geval een zeer (kleur)rijk alternatief, waar de zoektocht naar bloemen van Graslathyrus nog een hele klus is, tussen zóveel geel, paars en roze!
