Ook droogte is een natuurlijk proces
24-07-2019|DOOR
2018 Was een kurkdroog jaar en ook in 2019 is de droogte nog alomtegenwoordig. Dat droogte effect heeft op de natuur is onmiskenbaar. Mede door ontwatering en beregening wordt de droogte nog erger gemaakt. De vegetatie verdort, bos en heide wordt vatbaar voor brand, beken, vennen en poelen vallen droog en watergebonden soorten sterven. Maar dat er in zo’n droge periode nog veel meer gebeurt viel dit jaar pas goed te merken.
Door de langdurige droogte in 2018 zijn op tal van plekken planten niet alleen bovengronds verdord, maar volledig afgestorven. Dit bleek vooral grassen te treffen op een zandige bodem. Bodems die normaal toch wel vochtig bleven, verdroogden nu diep. Met het lokaal verdwijnen van de dominante grassen, verscheen er dit jaar een weelde aan bloemen op de opengevallen plekken. Op de ene plek, zoals op Kuipersveer in de Hoeksche Waard verschenen zeeën van madeliefjes, opgevolgd door evenzovele slibbladige ooievaarsbekken en speerdistels. Op de andere plek, zoals in natuurgebied de Maashorst, in eerste instantie veel akkerviooltjes, driekleurige viooltjes, tormentil, dwergviltkruid, muizenoortje en mannetjesereprijs en wat later in het seizoen onder andere schapenzuring, klein streepzaad, sint-janskruid en duizendblad. Op sommige plekken waar het gras volledig is afgestorven, hebben bloemen de begroeiing in één jaar tijd geheel overgenomen. En dat op plekken waar grassen tot voor kort overduidelijk domineerden.
Niet verdroogd bloemrijk grasland in de Maashorst met uitgegroeid en uitgebloeid gras. (Foto: Leo Linnartz)
Tweede droge jaar op rij
In de Maashorst is goed te zien dat dit effect plaatselijk optreedt. Want op de ene plek zijn de grassen dus verdreven door de bloemen, maar even verderop is de vegetatie weer zoals die in andere jaren ook was. Op weer andere plekken is een mozaïek van grassen en kruiden ontstaan. Wellicht is het grondwater daar minder diep weggezakt. Hoe belangrijk de rol van water is, wordt nu duidelijk door dit tweede droge jaar. Een deel van de nieuwe kruidenrijkdom op de Maashorst is alweer verdroogd. Hopelijk hebben de meeste planten wel succesvol zaden kunnen maken. Inmiddels heeft het alweer geregend. Dat betekent dat weer een nieuwe golf kruiden gaat groeien en bloeien. Voor veel grassen komt de regen echter te laat. Die moeten van elders deze gebieden opnieuw koloniseren.
Grazers hebben het zwaar
Wat prachtig lijkt voor bloemen en insecten, pakt voor de runderen, paarden en wisenten op de Maashorst minder goed uit. Niet alleen de droogte zelf, maar ook de verschuiving van gras naar kruiden heeft gevolgen voor de grote grazers die er leven. Deze eten immers vooral gras en dat is er nu veel minder. Gelukkig is er in de Maashorst ook veel bos en juist in droge tijden biedt dat een goed alternatief. Schors, twijgen en blaadjes zijn voor grote grazers heel goed te eten. Daarnaast is in de schaduw van het bos het gras nog wel mals en groen, doordat er in het bos veel minder zonlicht op de bodem valt en de bodem dus minder snel uitdroogt. De dieren eten nu geregeld in het bos.
Minder voedselaanbod, dus minder kalfjes
Wel betreft dit vaak pijpenstrootje, een tamelijk voedselarm gras. Alles bij elkaar is er dus veel minder te eten voor de grote grazers dan in een gemiddeld jaar. Dat betekent ook dat de conditie van de dieren wat minder is dan anders en er vermoedelijk ook minder wisentkalfjes geboren worden dan in de voorgaande jaren. Na twee jaar met zeer veel kalfjes, zijn er dit jaar nog geen geboren. Een mooi voorbeeld van hoe dieren zich aanpassen als er een of meer jaren zijn met minder voedsel. Wisentkoeien worden in een moeilijke periode zoals droogte minder snel drachtig. Voordeel daarvan is dat hun moedermelk beschikbaar blijft voor hun kalveren van vorig jaar. Die hebben daardoor meer overlevingskansen als het voedselaanbod door de droge periode daalt en groeien voorspoedig en gezond op. Dat is beter dan het risico op twee keer matig gevoed en zwak nageslacht. Overigens houdt de beheerder in de Maashorst goed toezicht op de kuddes en grijpt hij in als dat nodig is, bijvoorbeeld als er echt te weinig te eten is of het drinkwater op dreigt te raken. Van nature zouden de wisenten, exmoor pony’s en taurossen in tijden van droogte immers naar lager gelegen, nattere gebieden trekken op zoek naar goed voedsel en drinkwater. Die mogelijkheid is er echter niet op de Maashorst.
Droogte als natuurlijk proces
Eb en vloed, rivieroverstromingen en veenvorming, storm en ijsgang, waren de natuurlijke processen die de grote lijnen van het Nederlandse landschap in de laatste tienduizend jaar vormden. De begroeiing volgde, bijgestuurd door begrazing en predatie. In het snel veranderende klimaat kan aan dit rijtje nu ook droogte worden toegevoegd als landschapsvormend proces. We zullen er nog vaak mee te maken krijgen. Ontwatering door diepe sloten en beregening maken droge perioden nog droger. Niet alleen komen periodes van droogte vaker voor, ook buien worden heviger. Door het water de ruimte te geven in het landschap heeft de natuur meer gelegenheid om een nieuw evenwicht te zoeken. De regen die bij het huidige opgewarmde klimaat in de winter overvloedig valt, krijgt door diep ontwatering en snelle afvoer nauwelijks de kans om het grondwater aan te vullen. Beregening laat het overgebleven grondwater nog sneller zakken dan het al zou doen. Een beter omgang met (regen)water zou niet alleen de Nederlandse natuur toekomstbestendig maken, maar helpt uiteindelijk ook de boer.