Herstel natuur rond Spoordonkse watermolen
ARK Rewilding Nederland gaat het historische landschap en de natuur rond de Spoordonkse watermolen aan de Groote Beerze herstellen. Dat gebeurt in het kader van het Erfgoed Deal-project ‘Watermolenlandschappen voor klimaatadaptatie’ waarin historisch erfgoed wordt ingezet om klimaatoplossingen te realiseren. In Spoordonk gebruiken we daarvoor de typische kenmerken die dit watermolenlandschap rijk is. Daarnaast geven we ecologie en biodiversiteit een impuls.
De gronden die ARK inricht, liggen tussen de snelweg A58 en de weg tussen Spoordonk en Moergestel. Het doel is om op deze (nu nog agrarische) kavels waardevolle natuur te laten ontstaan, met meer biodiversiteit en de Spoordonkse watermolen als cultuurhistorisch baken in het landschap. Het project in Spoordonk is één van de projecten-in-uitvoering van het plan dat ARK voor het gebied Kampina en Baest maakte. Hierbij wordt via de Beerze één ecologische verbinding gecreëerd tussen de Kampina en Landgoed Baest, bedoeld om het Natuurnetwerk Brabant (NNB) te realiseren. Het project in Spoordonk is daarin één van de grotere stapstenen.
De watermolen van Spoordonk
De Spoordonkse watermolen stamt uit 1320 en is nog steeds in gebruik, nu als horeca-accommodatie en als één van de natuurpoorten in Brabant. Ook de waterraderen draaien nog steeds en nog altijd volledig op waterkracht van de Beerze. De molen maakte vroeger deel uit van het kasteelcomplex Huis Ten Bergh en speelt om die reden een belangrijke rol in de geschiedenis van Oirschot. Ze bepaalt bovendien al eeuwenlang de situatie van het landschap ter plaatse.
Het historische landschap beleven
Uniek is, dat veel van de oorspronkelijke kenmerken van dat historische landschap nog aanwezig zijn. Zo steekt de watermolen op de hoge zandkop nog altijd boven het gebied uit. Het oude kasteel is weliswaar verdwenen, maar de omringende slotgracht is ook nog herkenbaar: deze ligt als een laagte in het bestaande weiland. In natte periodes staat hier – als een goed bewaarde afdruk – water in. Daarnaast kenmerkt een watermolenlandschap zich door het goed kunnen vasthouden van beekwater. En ook hier is dat het geval: dankzij de Beerze is het gebied vochtig genoeg om er waardevolle natuur op te laten ontstaan. Het hoge erfgoedgehalte in het gebied vormt een mooie inspiratiebron voor het zichtbaar en beleefbaar maken van het historische landschap.
Natuur en biodiversiteit
Onderdeel van die zicht- en beleefbaarheid zit hem onder meer in het herstellen van de natuur. Daarom gaan we de groei en bloei van bloemen, planten, struiken en bomen stimuleren. Dat begint met aandacht voor de bodem en vooral zorgen dat deze vochtig genoeg is. Want op een vochtige bodem kan flora goed gedijen. En waar flora groeit, laat fauna niet lang op zich wachten. We voorzien dan ook een toename van vogel-, insecten- en andere soorten. De verwachting is dat dit watermolenlandschap na herstel ook voor zeldzame soorten een goed leefgebied gaat vormen.
Opvangen van de gevolgen van klimaatverandering
De gebiedsontwikkeling in Spoordonk is breder dan ‘natuur’. Ook inspelen op klimaatverandering is een doel. Anders gezegd: we willen het watermolenlandschap benutten om droge en natte periodes het hoofd te bieden. En ook hiervoor is de bodem weer een sleutelfactor. Met het treffen van de juiste maatregelen is deze in staat om water op te vangen én op te slaan. De landschappelijke omstandigheden bieden er volop kansen voor: het bergen en conserveren van water is namelijk altijd een belangrijke functie van watermolens geweest. Ze hadden dat water immers nodig om te malen. En hoewel het Spoordonkse watermolenlandschap deze functie deels is verloren, heeft het gebied veel potentie om de gevolgen van de klimaatverandering op te vangen.
Herintroductie van de molenvloed
In het project voorzien we in de realisatie van een klimaatbuffer. Zo’n buffer houdt tijdelijk water vast als er sprake is van een hoge waterstand of piekafvoer van de Beerze. Dankzij die buffer is de impact van droogte in hete periodes minder groot. Diezelfde eigenschap zorgt er ook voor dat de kans op wateroverlast minder wordt bij hevige regenbuien. Het realiseren van deze buffer doen we door te putten uit – wederom – de historie: we herintroduceren de molenvloed. Een vloed is van oorsprong het land rondom een molen waar de bodem in staat was het water op te slaan zodat mensen er geen last van hadden. We blazen deze vloed in Spoordonk nieuw leven in. Dat doen we wel onder strenge voorwaarden: ook nu mogen inwoners geen natte voeten krijgen, en de kering die er nu ligt, blijft. De herintroductie van de vloed gebeurt in nauwe samenwerking met Waterschap De Dommel die zorgdraagt voor verantwoorde hydrologische ingrepen.
Handen op elkaar voor cultuurhistorische waarde
Herstel van dit Spoordonkse landschap kan rekenen op subsidie, afkomstig uit de Erfgoed Deal van het ministerie van OCW. De aanvraag van de subsidie komt voort uit het Brabantse project ‘Watermolenlandschappen voor klimaatadaptatie’, een initiatief van Molenstichting Noord-Brabant, provincie Noord-Brabant en Waterschap De Dommel. De Erfgoed Deal is bestemd om historisch erfgoed in te zetten voor actuele maatschappelijke opgaven zoals klimaatadaptatie. Bij de toekenning van de rijkssubsidie aan het watermolenlandschap van Spoordonk schreef de Stuurgroep Erfgoed Deal dat ‘het opnieuw benutten van (…) erfgoedstructuren niet alleen bijdraagt aan klimaatoplossingen en erfgoedbehoud, maar ook zorgt voor een kwaliteitsimpuls in de leefomgeving.’ Het zijn aspecten die ook de gemeente Oirschot zeer belangrijk vindt, zeker in het licht van de grote gebiedsontwikkeling die ze zelf de komende jaren nabij de ARK-gronden van de grond laat komen.
Brabants Goud in Het Groene Woud
De natuurontwikkeling rondom de Spoordonkse watermolen maakt deel uit van het ARK-project ‘Brabants Goud in Het Groene Woud'. Onder die vlag voegen we sinds 2019 in heel Het Groene Woud ontbrekende kavels toe aan het Natuurnetwerk Brabant. Dat doen we via aankoop of vrijwillige ruilingen zodat er een aaneengesloten verbinding van Brabantse natuurgebieden ontstaat. De percelen rond de watermolen in Spoordonk zijn enkele waardevolle puzzelstukjes die dit groene netwerk weer een stukje completer maken. Bij het herstel van dit watermolenlandschap werken we samen met Waterschap De Dommel, de gemeente Oirschot, Molenstichting Noord-Brabant en de provincie Noord-Brabant. Verder zullen we bewoners, molenaar, heemkundekring en andere lokale organisaties bij het project betrekken. Gebiedsontwikkelaar MLG coördineert in opdracht van ARK het planvormingsproces rond de Spoordonkse watermolen.
Nieuwsbrief
Op de hoogte blijven van de ontwikkelingen in het Spoordonkse watermolenlandschap? Abonneer u dan op de Nieuwsbrief ‘Kampina-Baest’ van ARK die binnenkort periodiek verschijnt. Stuur daarvoor een e-mail naar: info@ark.eu o.v.v. ‘Aanmelding Nieuwsbrief Kampina-Baest’.